Osmanlıca Sözlük

OSMANLICA SÖZLÜK

A B C D E F G H I J K L M N O P R S T U V Y Z

u'büd : İbadet et (meâlinde emir.)

u'cube : Taaccüb olunacak şey. Ucube. Pek acib ve garib olan. * Hayret edilecek derecede olan isti'dad.

u'lume : (C.: Eâlim) Alâmet, işaret, nişan.

ubab : Her nesnenin muazzamı, her şeyin büyüğü. * Cemaat, topluluk. * Taşkın sel suyu. * Pek taşkın, coşkun.

übab : Şiddetli ve taşkın sel suyu.

ubar : f. Ağlama, inilti.

übatir : Akrabasını arayıp sormayan kişi.

übbehet : Ululuk, büyüklük, azamet.

ubeyd : Küçük kul, kulcuk.

übeyd : (Abd. dan) Kölecik, kulcağız.

übhet : (Bak: Übbehet)

übne : (C.: İben) Ağaç boğumu.

ubr : Çok. * Sedir ağacından su kenarlarında biten ağaç.

ubs : Huzursuzluktan yüz burkulmak. Yüz ekşime, surat asma.

ubsur : Seri. Çok yürüyen deve.

ubud : (Ebed. C.) Ebedler, sonsuzluklar.

übud : Ürkmek.

ubudet : Kulluk. (Aslında zillete derler.)

ubudiyyet : Bendelik, kulluk, kölelik. Kul olduğunu bilip Allah'a itaat etmek.

übülle : Basra yakınında bir harap şehir. * Bir miktar hurma.

ubur : Geçmek. Atlamak. * Zorlamak. * Suyun öte kıyısına geçmek.

ubus : Çatık yüzlü. Abus. * Utanmaz kimse.

ubuset : Yüz ekşiliği. Çehre çatıklığı. Somurtkanlık.

übüvvet : (Eb. den) Babalık, atalık.

übüvveten : Babalık sıfatıyla. Atalık cihetiyle.

ubye : Büyüklenmek, kibirlenmek.

ucab : (Uccâb) Çok şaşılacak fazla gülünç olan şey.

ücac : Tuzlu, acı su.

ucacet : (C.: İcâc) Dişi deve sürüsü. * Toz. * Yüce avazlı, yüksek sesli.

ücahin : (C: Acâhine) Hizmetkâr. * Aşçı. Dost. * Deyyus.

ucale : Misafirlerin yolda yemek için götürdükleri azık. * Çiftçilerin azık diye evvelce koyup getirdikleri buğday ve arpa.

ucam : Çekirdek.

ucarim : Kuvvetli adam.

ucave : Tırnağa bitişik olan sinir.

ucb : (Ucub) Kibir, gurur. Kendini beğenmişlik. Ameline, yaptıkları işe güvenmek.

ucbe : Acaib ve şaşılacak şey.

uçbeyi : Hudutlardaki sancakbeyleri hakkında kullanılan bir tâbir idi. Orta çağlarda Türk Devletinin uçbeyleri yarı müstakil idiler. Bağlı bulundukları devletler zayıfladıkça istiklâl dereceleri More…

uccab : (C.: Eâcib) Şaşırıp taaccüp edecek nesne.

uccet : Kaygana aşı.

ucd : Atın kuvvetli olması.

ücem : (Ecme. C.) Sık ağaçlık yerler.

ucfet : Kuru üzüm çekirdeği.

ucle : Acele ile ve çabuk yapılan iş.

ucm : Araptan gayrisi. Arap milletinden olmayanlar. * (Acmâ. C.) Dilinde tutukluk olanlar.

ucme : Dil tutukluğu. Tutuk tutuk kekeliyerek konuşma. * Acemlik.

ücra : f. Pek uçta ve kenarda olan. Uzak. (Bu kelime, Arapça zannedilerek 'hücra' yazılması yanlıştır.)

ucre : (C.: Ucer) Ağaç boğumu. * Düğme. * Bedenin tomur kabaran yeri. * Ayıp.

ücret : Hizmet karşılığı verilen şey.

ucruf : (C.: Acârif) Uzun ayaklı karınca.

ücum : Kale.

ücümm : Medine ehlinin taştan yaptıkları hisar. * Sığınacak yer. * Damlı dört köşeli ev.

ücun : Suyun renginin ve tadının bozulması.

ücur : (Ecir. C.) Ecirler, sevablar.

ücurat : (Ücret. C.) Ücretler.

ud : Meşhur bir sazın adı. * Bir hoş kokulu buhur. * Ağaç parçası. * Budak.

ud'iyye : (C.: Eda'i) Mesel, hikâyat. * Bilmece, yanıltmaç.

udal : Katı, şiddetli. * Pek zor. * Ağır hastalık.

udat : Düşman.

uddet : Gelecek zamanın hâdiseleri için, darlığa düşmemek için mal ve silâh gibi şeylerde hazırlık. Mühim levâzımat. * İstidad. * Gençlerin yüzlerinde çıkan sivilce.

üdeba : (Edib. C.) Edibler, edebiyatçılar. * Edeb sâhibleri. Zarif kimseler.

udhiy : Deve kuşu yumurtası.

udhiye : Cenab-ı Hakk'ın rızası için kurban niyetiyle kesilen hayvan.

udhuke : Gülünç şeyler. Komedi.

udhukeperdâz : f. Güldürücü, komik.

udi : İnce taştan kapak.

udika : Demir çengel.

udlet : (C.: Uzul) Zahmet, meşakkat. * şiddet.

udlul : Doğru yoldan sapma. İslâmiyetten ayrılma, sapıtma.

udm : Ekmek katığı.

udme : Buğday renklilik. * Beyazı çok olan deve.

udmus : Karanlık.

udre(t) : Yel inip hayası büyümek.

udric : Sarı kaftan. * Hızlı ve çok yürüyen at.

udtumme : Kişinin aslı.

udube : Keskinlik.

udul : Yoldan çıkma, dönme, sapma. * Vazgeçme. * (Âdil. C.) Âdiller, âdil olanlar.

udva' : Kuru, sert yer. * Üzerine oturulduğunda rahat olmayan yer. * Evin uzak olması.

udvan : Düşmanlık, haksızlık, zulüm.

üf : Kulak kiri. * Tırnak arasında olan kir. * Hüzün ve kedere işaret eden kelime.

üf'ule : Vazife, görev.

üf'uvan : Erkek yılan.

üf'uvan : Erkek yılan. ◊ Erkek yılan.

ufafe : Memede kalan süt artığı.

ufat : Haramdan nefsini koruyanlar.

ufave : Çorbanın sonu.

ufaze : Pamuk kozası. * Yüksek yer.

üfçe : f. Bostan korkuluğu.

üff : Of!

uffare : Her nesnenin evveli. * Katılık. * Şiddet.

uffe : Bir deniz hayvanı. * Davarın emziğinde kalan süt bakiyesi.

üffe : Necis, pis.

üfhud : Yetişmiş çocuk.

üfhus : (C.: Efâhis) Kayalarda olan kuş yuvası.

ufk : Kıyı, kenar. * Rüzgârın estiği cihetler. * Ufuk. Gökle yerin birleşmiş gibi göründüğü yer. Görüşümüzün nihayetindeki yerler. * Mc: Görüş ve düşünüş derecesi.

ufka : İnce deri. * Sünnet edilen deri.

ufkî : Ufka ait. Ufka dair ve müteallik. * Yatık düzlük. Yatay.

üfkuhe : Şaşılacak şey.

üfn : Hamâkat, ahmaklık.

üfnun : Hâl. Nev, çeşit. Saçma sapan söz. Dedikodu.

ufre : Başın ortasında olan saç.

üftade : f. Düşmüş. Fakir, biçare. * Âşık, tutkun.

üftadegân : (Üftade. C.) f. Düşkünler. Tutkunlar. Âşıklar.

üftadegî : f. Düşkünlük, biçarelik.

üftan : f. Düşen. Düşerek.

ufuc : (C.: Afâc) Vurmak. * Göden bağırsağı denilen bağırsak.

üfuk : (Efk) Yalan söylemek. * Kaçmak. * Bir işten sapmak.

uful : Gurub, batış. Gözden kayboluş. Görünmez olmak. * Mc: Ölmek.

üful : Batmak, kaybolmak. * Mc: Ölmek.

ufunet : Çıban veya yaranın çürüyüp fena kokması. * İltihab. * Her hangi bir maddenin çürümesinden hasıl olan pis koku, çürük kokusu. * Sıkıntı veren manevî ağırlık.

ufure : Üzerinde her ne varsa yenilip hiç bir şey kalmayan yer.

üfürre : Karışmak.

ufusa : Kekrelik.

ugeylime : Küçük oğlan çocukları.

ugluta : (C.: Uglulât - Egalit) Bilmece, bulmaca, yanıltmaca.

ugniye : Şarkılar, ilâhiler. Teganni edilen sözler.

ugniyye : (C.: Egâni) Ahenk.

ugtube : Azar, tekdir.

ugviyye : Belâ. Zahmet. Musibet.

uhah : Susuzluk. * Galiz, kaba, yoğun.

ühbe : Yolculuk veya asker için hazırlanmış elbise ve malzeme. * Süt.

uhbuşe : Türlü kabilelerden meydana gelen topluluk.

uhciyye : Bilmece, bulmaca, yanıltmaca.

ühciyye : (Ühcüvve) Hicvetmeğe sebep olan şey.

uhcüvve : Bulmaca, yanıltmaca, bilmece.

ühcüvve : Hicvetmeğe sebep olan şey. * Yerme, hicvetme.

uhde : Bir işi üzerine alma. Söz verme. * Ahidnâme. Bir kimsenin üstünde olan iş veya şey. * Mes'uliyet hududu. * Ric'at ve taalluk dâiresi. * Becerme, yapma. * Mes'uliyet, More…

uhdud : (C.: Ahâdid) Çukur. * Uzun hat. * Yeryüzündeki uzun yarık ve çatlak. * Hendek. * Kamçı vurulmasından vücutta hâsıl olan yara ve iz.

uhduse : Hayret edilecek derecede uydurma haber. * Haber verilen nesne.

uhfuk : (C.: Ehâfik) Yer yarığı.

uhkuk : Yarık, hendek.

ühkume : Alaylı söz veya hal.

uhne : (C.: Ühan) Kin tutmak.

uhra : Sâir, diğer, başka. Ahir, gayr, son, sonra.

uhre : Bir şeyin sonu.

uhrevî : Âhirete dair, âhiretle alâkalı. Öteki dünyaya ait.

uhrun : f. Doğurmayan, kısır kadın veya hayvan.

uht : (C.: Ahavât) Kızkardeş.

uhteyn : İki kızkardeş.

uhud : (Ahd. C.) Ahidler, yeminler, peymanlar, anlaşmalar, sözleşmeler.

uhuvvet : Kardeşlik. Din kardeşliği. Samimi dostluk.

uhuvvetkâr : f. Kardeş gibi davranan. Kardeş gibi muâmelede bulunan.

uhuz : Göz ağrısı.

uhz : Sihir, efsun.

ukab : (C.: Ukbân-Ekub) Tavşancıl kuşu. ◊ Duman, toz.

ukabeyn : İşkence veya asmak için dikilen iki tane dar ağacı. * Kovayı muhafaza etmek için kuyu içinde olan yumru taş. * Kuyu duvarı arasına koyulan saksı parçası. * Havuz içinde akan suyun yolu. * More…

ukad : (Ukde. C.) Düğümler, bezler, şişlikler. Boyun, koltuk altı ve kasıkta bulunan guddeler.

ukala : (Âkıl. C.) Akıllılar. * Halk dilinde: Akıllılık iddia edenler.

ukam : Çok sert. Pek şiddetli.

ukama' : (Akîm. C.) Kısırlar. Zürriyeti olmayanlar.

ukamis : Çok.

ukar : şarap. * Lüks mobilya.

ukas : Bir cins ot. * 'Kesmek' mânâsına mastardır.

ukaykan : Karınca.

ukaz : Mekke-i Mükerreme yakınındaki bir pazar adı.

ukba : Âhiret, öbür dünya, bâki olan âlem. * Ceza.

ukba-i ferda : f. Gelecek olan âhiret. Yarınki devir.

ukbe : Nöbet. * Çorba bakiyyesi.

ukd : Düğüm. * Yoğun. * Gazap, hiddet. * Sâkin olmak.

ukde : Düğüm, bağ. * Karışık ve müşkil iş. Zorluk, zor iş. Vâlilik ve halifelik için akdolunan biat. * Ağaçlık yer. * Pelteklik, kekemelik. * Arzu edip de ulaşamadığından dolayı içe dert olan şey. More…

ukde-i hayat : f. Hayat düğümü. (Çekirdek gibi)

ukde-i lisan : f. Kekelemek.

ukdegir : f. Müşkil, zor. * Şüpheli. * Düğümlü.

ukdegüşa : f. Müşkilleri yenen.

ukdevî : Düğüm biçiminde olan. Ukde ile alâkalı.

ükel : (Ükle. C.) Lokmalar.

ukhuvan : Papatya.

ükile : Gıybet.

ukiyye : (Bak: Okiyye)

ukkaze : (C.: Akâkiz) Ucu demirli sopa.

ukke : Tulum, deriden yapılan kap.

ükl : (Ükül) Meyve, yiyecek, azık. * Zekâ.

ukle : Bağlamak. * Hile edip aldatmak.

ükle : (C.: Ükel) Lokma.

uklum : Kuvvetli deve.

ukm : Kısırlık. * Verimsizlik.

ukne : (C.: Uknâ-Akân-Uknât) Karın büklümü. (Şişmanlık ve semizlikten olur.) ◊ Taş oda veya kulübe, kümes.

ükne : Çukur içinde olan kuş yuvası.

uknum : (C.: Ekanim) Asıl.

ukr : Kısırlık. * Kısır olan kadının veya dişi hayvanın hali. * Mc: Netice alamama.

ukre : Kısır. Doğurmayan kadın veya hayvan.

ükre : Yuvarlak nesne. Top. * Çukur.

ukruban : Akrebin erkeği.

ükrume : Kerem, bahşiş, lütuf.

üksum : Çimenlik yer. Çayırı bol ve güzel olan bahçe.

uksume : (C.: Ekasim) Nasib, kısmet. Hisse, pay.

üksus : Sarmaşık.

uktua : Alâkayı kesmek gayesiyle gönderilen şey. İlgiyi kesmek üzere verilen şey.

ukub : Toz. * Çömlek kaynaması. * Kalabalık. ◊ Her nesnenin sonu.

ukubat : (Ukubet. C.) Cezalar. İşkenceler, eziyetler. * Kısas ve şahsî cezalar.

ukubet : (C.: Ukubât) İşkence, azab, eziyet. * Ceza.

ukud : (Akid. C.) Akidler. Şartlar, bağlar. İki tarafça kabul edilen şeyler.

ukud suresi : Kur'an-ı Kerim'in beşinci suresi olan Mâide Suresinin diğer bir ismi.

ukuk : Anaya babaya itaatsizlik ve hürmetsizlik etmek. Zorbalık, tanımamak, âsi olmak.

ukul : (Akıl. C.) Akıllar.

ükül : (Bak: Ükl)

ükule : Sürüden ayırıp beslenilen koyun.

ukunne : (C.: Ukun) Taştan yapılmış nesne.

ukus : (Aks. C.) Akisler, yankılar, çarpmalar.

ukusa : Berklik, muhkemlik, sağlamlık, sertlik.

ukve : Kuyruk dibi.

ükzube : Yalan. Uydurma, söz.

ül'üban : Oyuncu, aktör.

ül'ube : Piyes, oyun.

ul'ul : Göğüs altında ve karın üzerinde dile benzer bir kemik. * Çekik kuşunun erkeği. ◊ Yaramazlık. * Çağırmak. * Budak.

ula : Birinci, ilk, evvel. * Eskiden vezirlikten sonra gelen sivil rütbe. ◊ Şanlı, şerefli kimse.

ulale : Süt bakiyyesi. * Her nesnenin bakiyyesi, artığı.

ulase : Yağ. Birbirine karışmış olan iki şey.

ulat : Demir örs. * Üstünde keş kurutulan taş.

ulbari : Bir ot cinsi.

ulbe : (C.: Uleb-İlâb) Fıçı. * Büyük kutu. * Sandık.

ülbe : Kıtlık. * Açlık.

ülbub : Kiraz çekirdeği.

ulcum : (C: Alâcim) Erkek kurbağa. * Dağ keçisinin erkeği. * Deve kuşu. * Sağlam ve dayanıklı deve. * Çok su. * Gece karanlığı.

uleb : (Ulbe. C.) Fıçılar. * Büyük kutular. * Sandıklar.

ulebit : Yoğun ve büyük nesne. * Koyun sürüsü.

ulema : (Âlim. C.) Âlimler. Osmanlı devrinde yüksek ilim ve fıkıh âlimleri. İlmiye mensubları.

ülema : (Bak: Ulemâ)

ülfet : Alışma, alışkanlık. Birisiyle münasebette bulunmak. Ünsiyet. Ahbablık, dostluk. Huy etme. Görüşme, konuşma.

ülfetger : f. Ülfet eden. Ülfet edici.

ulguze : Bilmece, bulmaca, yanıltmaca.

ülhiyye : Çocuk oyuncağı, oyuncak.

ülhüvve : Oyuncak, çocuk oyuncağı.

uli : Sâhib. Ehil.

ülinnüha : (Üli-n nühâ) Akıllı kimseler.

ulk : şarap.

ulka : Kahvaltı. * Az nesne. * Küçük çocuklara yapılan elbise.

ülker : (Bak: Süreyya)

ülkü : Bazı öz türkçecilik taraftarlarınca kullanılmış bir kelimedir. Divan-ı Lügat-ıt Türk'te 'Peyman' mânasına geldiğine merhum A. Hamdi Elmalılı işaret ediyor: 'Ahd ü More…

ulkum : (C.: Alâkım) Çok karanlık gece. * Pek sağlam deve.

ullame : Kına.

ullef : Muz.

ulliyye : (İlliyye) Yüksek tabaka. En yüksek. En şerefli. * Çardak.

ulta : Gerdanlık. * Kadınların süs olarak yüzlerine çektikleri siyah çizgi.

ültimatom : (Oltimatom) Fr. Kat'i ve dönülmez söz. Son söz. * Bir devletin başka bir devlete verdiği ihtar.

ulü : Sahipler. Bir şeyin ehli olanlar.

uluf : (Elf. C.) Binler, bin sayıları. * Ülfet ve ünsiyete ziyade meyyal ve alışkan olan.

ulüf : (Ulûfe. C.) Yemler, ulufeler. * Yeniçeri maaşları.

üluf : Binler. (Bak: Uluf)

ulufe : Yeniçerilere ve sipahilere dağıtılan maaş. * Bir nevi hayvan yemi.

uluhiyet : İlâhlık. * Allah'ın kâinattaki tasarruf ve hâkimiyeti ile herşeyi kendisine ibadet ve itaat ettirmesi.

üluhiyet : (Bak: Uluhiyet)

ulum : (İlm. C.) İlimler, bilgiler.

ülüm : f. Bölük, takım, cemaat.

ulüvv : Büyüklük, yükseklik. * Bir şeyin yukarısına çıkma. * Şan, şeref ve kadr sahibi olma.

ulüvv-ü şan : Şânı şerefi büyük. Yüksek şeref.

ulvan : Mektup ve yazı başlığı. * Övünme, tefahur.

ulvi : (Ulviye) Yüksek, yüce. * Manevî ve göğe mensub.

ulviyet : Ulvilik, yücelik, yükseklik, ululuk.

ulya : (Müe.) Pek büyük, pek yüce, daha yüksek. Çok yüksek olan.

ülya : (Bak: Ulyâ)

um'ume : İnsan topluluğu.

üm'uz : Keçi veya karaca.

üm'uz : Keçi veya karaca. ◊ Keçi veya karaca.

üma' : Kedi miyavlaması.

umale : Bir işçinin, işi karşılığında aldığı ücret.

umde : İnanılacak şey. * Prensip, temel fikir. * Dostluk. Güvenilecek yer veya kimse. * Kavim veya kabilenin muteber ve mu'temedi olan. Reis. Serasker.

ümdud : Usûl, âdet, görenek.

ümduha : Medhedilmeğe sebep olan hal veya iş.

ümem : (Ümmet. C.) Ümmetler. Milletler.

ümena : Emin kimseler. Eminler. Emniyet sahibleri.

ümera : (Emir. C.) Emirler, beyler. Seyyidler. şerifler. * Yüksek rütbeli zabitler.

ümhud : Çömlek. * Tuzluk.

ümid : f. Ummak. Emel. Arzu. İntizar. Umut. Rica.

ümidbahş : f. Ümitlendiren, ümit veren.

ümidbeste : f. Ümitlenmiş, ümit bağlamış.

ümidgâh : f. Bir şey ümit edilen yer veya makam.

ümidvâr : f. Ümitli. Ümit besleyen.

umk : Derinlik. Dibi derin. * Kuyu veya denizin derinliği.

umkan : Derinliğine.

ümluc : Yaprak. * Selvi yaprağına benzer uzun, karışık bir ot.

ümlud : (C: Müled) Kamış dalı.

ümm : Ana, anne, vâlide. Nine. * Asıl, esas. * Başlıca olan şey.

ummal : (Âmil. C.) İdare âmirleri. Valiler. Tahsildarlar.

umman : Büyük deniz. Okyanus. * Hindistan ile Arabistan arasındaki büyük deniz.

ümman : Emin kimse. Emniyetli kişi.

ümmehat : (Ümm. C.) Analar. * Esaslar, asıllar. * İslâmî ana eserler. Me'haz olabilecek kıymetli ilmî eserler.

ümmet : Cemaat, kavim, taife. * Bir hâkim milletin ashabından olan hey'et-i içtimaiye. * Bir peygambere inanıp onun yolundan giden insanların hepsi. Bir peygamberin Hakka davet ettiği cemaat. * More…

ümmi : Anasından doğduğu gibi kalmış ve tahsil görmemiş, mekteb ve medresede okumamış kimse. Yazı yazmak bilmeyen.

ümmiyane : f. Bir şey bilmiyormuşçasına. Ümmilere yakışır halde. Okur yazar olmadan.

ümmiyet : Ümmi oluş. Ümmi kimsenin hali. Okur-yazarlığı olmamak.

ümmiyet : Ümmi oluş. Ümmi kimsenin hali. Okur-yazarlığı olmamak. ◊ Ümmi oluş. Ümmi kimsenin hali. Okur-yazarlığı olmamak.

ümmiyye : Analık, annelik.

ümniyye : Umut, ümid. * Arzu, istek, talep. * Niyet, kuruntu.

umra : Bir kimsenin mülkünü bir kimseye 'Ömrüm oldukça veya senin ömrün oldukça sana i'tâ ettim, ölsen yine benim olsun' demesi.

umran : İmar ile şenlendirilmiş olan. Bayındırlaşmak. Medenilik. Saâdet. Mutluluk.

umre : Ziyâret. Hac mevsimi dışında Kâbe'yi ve Mekke ve Medine'deki mukaddes yerleri ziyaret etmek. Ist: Kâbe-i Muazzama'yı tavaftan ve Safâ ile Merve denilen iki mukaddes mevki More…

ümsüle : Örnek olarak verilen beyit. Misal olarak gösterilen mısra.

umud : (Amud. C.) Direkler. Sütunlar. * Mc: Seyyidler. Askerî elçiler.

umuhet : Yapılacak işte tereddüt gösterme, tutulacak yolda duraklama.

ümüldan : Taze fidan. Körpe dal. * Genç, güzel. * İnce ve narin vücud.

umum : Umumi olmak. Hep, bütün, cümle, herkes.

umumen : Bütün, hep.

umumet : Amcalık. Amca akrabalığı.

ümumet : (Ümm. den) Annelik, analık.

umumî : Herkesle alâkalı, herkese dâir.

umumiyet : Bir şeyin herkese âit olması. Umumilik.

umumiyetle : Umumi olarak. Genel olarak.

umur : (Emir. C.) Emirler. İşler. Hususlar. Maddeler.

umuraşna : (Umur-âşnâ) f. İşten anlar, işbilir.

umurat : (Umre. C.) Umreler. Hac mevsiminin haricinde Kâbe'yi ve Mekke-i Mükerreme'nin mübarek yerlerini ziyaret etmeler.

umurdide : (C.: Umurdidegân) f. İş görmüş, işten anlar ve tecrübeli kimse.

umya : (Bak: Amya)

umyan : (A'mâ. C.) A'mâlar, körler.

umye : Azgın ve sapkın olmak. * Husumet ve inat etmek.

unab : Büyük burun. * Akıl. * Karın.

ünafi : Büyük burunlu kimse.

ünah : Süstlük, zayıflık.

ünan : İnleme.

ünas : Halk. İnsanlar.

unat : (Ani. C.) Esirler. * Adi, bayağı ve aşağılık kimseler.

unayil : (C.: Anâyil) Berk, metin, sağlam, dayanıklı, muhkem.

ünbub : (Ünbube) Kamıştaki boğum arası kısım. * Parmak uçları. * Tüp. İnce boru.

ünbuş : (Ünbûşe) Bitki kökü. Kökü yerden takımıyla birlikte çıkarılan fidan.

ünbuse : Çocukların oyunu.

üncuc : (C.: Anâcic) Hızlı yürüyen at.

uncud : Çekirdeği çıkmış üzüm.

üncur : Şişe kılıfı.

unf : Kabalık. Sertlik. Cebir ve zor.

ünf : (Bak: Unf)

unfen : şiddetle, sertlikle. Zor kullanarak.

unfî : (Unfiyye) Sert, şiddetli, kaba.

unfus : Edepsiz ve hayâsız kadın.

unfuvan : Gençlik ve güzelliğin başlangıcı, en parlak zamanı. * Parlaklık, tazelik.

unk : Boyun, gerdanlık, gerdan.

ünkua : Yağ biriken yer.

unkud : Salkım.

ünma : İçi saman veya ot doldurulmuş şey.

üns : Alışkanlık, alışma. * Arkadaş. Hemdem.

üns tutmak : Alışmak, birlikte düşüp kalkmak.

ünsa : Dişi. Kadın, kız.

ünsî : (Ünsiye) Alışmış, ünsiyet etmiş, sokulgan. * Arkadaş.

ünsiyet : Alışkanlık, dostluk. Birlikte düşüp kalkmak. Ahbablık.

ünşude : (Bak: Neşide)

unsul : Ada soğanı.

unsur : Kimyevî maddeden her biri. Mürekkeb cisimlerde bulunan basit maddelerin her birisi. * Umumdan ayrılan kısım. * Tam olan şeyin her bir parçaları. * Madde, esas, kök. Element.

unsut : Kıldan bükülme ip.

ünşuta : Düğüm, ilmik.

ünuf : Henüz daha yedirilmemiş olan çayır. * (Enf. C.) Burunlar.

ünün : Ayağı ve burnu kırmızı, vücudu kara olan bir kuş.

unuşe : Refah, huzur, rahatlık. * Adâlet. Merhamet. * Şarap. * Beğenme.

ünuset : Dişilik. Müennes oluş.

unv : Alçaklık. * Alçak gönüllülük, tevâzu etmek.

ünvan : İsim. Lâkab. Adres. * Önsöz, mukaddeme.

unve : Zor, kuvvet gösterme.

unveten : Cebren, zorla, kuvvet göstererek.

unzub : (C.: Anâzıb) Erkek çekirge.

unzuba' : Çekirge olan yer.

ünzuha : Gurur, kibir, büyüklük.

unzur : Bak, gör (Meâlinde emir).

unzuvan : Herze ve hezeyan söyleyen kimse. * Bir ot.

unzuvane : Dişi çekirge.

ur : Önünde hendek olan istihkâm. Yüksek ve müstahkem yer, toprak tabya. Burç. ◊ Tek gözlüler. * Silâhsız, mühimmatsız olanlar.

ura : Çıplaklık.

ura' : İlmek yapmak.

ura'ir : (C.: Arâır) Semiz etli deve. * Şerefli adam. * Kavmin reisi.

uram : Eti soyulmuş kemik. * Çokluk. * Kötü ahlâk. * Şiddetli muhâlefet. * Çocuğun edepsizlik yapması.

urame : Hiddet. * şiddetli muhalefet. * Kötü ahlâk. * Edepsizlik etmek.

urat : (Uryan. C.) Elbisesi olmayanlar. Çıplaklar, uryanlar.

uraza : Misafire çıkarılan yiyecek. * Hediye, armağan.

urb : Şiddetli akıcı çay. * Ferah, sevinç, neşat.

urba : (Aslı dır.) İtl. Esvab, elbise. * Arabçada: Ukde, köstek, büklüm, düğüm. * Zekâvet. * Mekir, hile.

ürba : Belâ, mihnet.

urban : Çöl arabaları. * Aşiretler.

ürbe : Büklüm. * Düğüm. * Hile.

urbun : Müşterinin bâyie verdiği pey.

ürbun : Pey akçesi, pey olarak verilen para.

urca : Bir nesnenin üzerine durmak veya üstüne çıkmak.

urcan : (A'rec. C.) Topallar.

ürcuce : Salıncak.

ürcufe : (C.: Erâcif) Yalan. Uydurma söz.

ürcuha : Salıncak.

urcun : Kurumuş hurma dalı. Ay gibi eğilen dal. Hurma salkımının dalı.

ürcuze : (Recez. den) Edb: Mısraları kafiyeli, kısa vezinli nazım. (Bak: Kaside)

ürd : f. Gibi, benzer.

ürdünn : Uyuklamak. * Bir büyük ırmak.

urefa : (Ârif. C.) İrfan sâhibi kimseler. (Bak: İrfan)

urf : (C.: A'râf) At yelesi. * Horuz ibiği. * Âdet. * Cennet ile Cehennem arasında bir makam. * İhsan.

urgan : t. İp. Halat.

urgun : t. Vurgun, âşık.

ürk : Mekân, mevki.

ürmule : (C.: Erâmil) Ergen delikanlı.

ürne : Taze peynir. * Keler tuzağı olan yer.

urrak : Kabuğu soyulmuş ağaç. * Eti gitmiş kemik.

urret : (C.: Urr) Devenin dudaklarında ve ayaklarında çıkan bir çıban. * Ulaşmak, varmak. * Kuş tersi. ◊ Uyuz hastalığı.

urs : (Urus) Düğün yemeği.

urş : Boğazın iki tarafında olan iki uzun etin birisi.

urub : (Arub. C.) (Bak: Arube)

uruc : Yukarı çıkmak. Yükselmek.

uruk : (Irk. C.) Irklar. * Kökler, damarlar. ◊ Kadının hayız görmesi.

uruk-u insaniyetkârane : f. İnsanlığa yakışır damar, kök veya huylar.

urum : (Urume) Alâmet, nişane. * Kök, dip. * Başın tepesi.

ürümek : f. Havlamak. (İt ürür, kervan yürür)Ürüyen köpek ısırmaz: Tehdit savuran, işi gürültüye boğan kimselerden yılmamak lâzım geldiğini anlatır.

uruş : (Arş. C.) Gökler, arşlar. Tavanlar.

urusat : (Urs ve Urus. C.) Düğün yemekleri.

uruz : (A'raz. C.) Fık: Nakit para, hayvan ve yenecek şeylerden olmayıp, kitap, manifatura eşyası, kumaş gibi mallar. ◊ Zâhir olmak, görünmek. * Gelme, ârız olma. * (Arz. C.) More…

urva : Sıtma. Sıtmaya tutulma.

urve : (C.: Urâ) Düğme iliği. * Yazda ve kışta yaprağı dökülmeyen ağaç. * Daima bâki olan nesne. * Arslan. Kudretten kinaye olur. * Kulp. Yapışacak sap. Tutacak yer.

ürviyye : (C.: Ervâ-Erâvi) Dağ keçisinin dişisi.

uryan : Çıplak.

üryan : (Bak: Uryan)

uryani : Çıplaklık. * Bir cins erik.

urye : Ari olmak. Çıplak olmak.

urz : Mania, engel. Açıktan hedef gibi bir şeye mâruz olup duran. * Hâcet, ihtiyaç. * Taraf, nâhiye, cânip. * Vasat, orta.

urza : Hedef.

us : (C.: İsâs) Büyük kadeh.

us'us : Kuyruk sokumu.

uşabe : (C.: Eşâyib) Karışık olan. * Nesebi karışık kişi.

üşabe : Irkı, nesebi karışık adam. * Karışık cemaat. * Rüşvet ve hırsızlık gibi yollarla elde edilen kazanç.

usafe : Buğday sapından düşen parça.

üsal : Çok miktar mal.

usam : Pire.

üsame : Davar otlatmak. * Arslan.

uşara : Uzunluğu on zira' miktarı olan.

üsara : (Bak: Üsera)

usare : Vücud bezlerinden akan faydalı su. Sıkılmış şeylerden çıkan su. Öz su.

üsare : (Bak: Usare)

usas : Çok kıl.

usat : (Asi. C.) Asiler, zorbalar, itaat etmeyenler. * Günahkârlar.

uşb : (C.: A'şeb) Taze ot.

usbe : Cemaat. İnsanlar. Atlılar. Atlar veya kuşlardan cemaat.

üşbe : Kurt, böcek.

üsbu' : Hafta. Yedi günlük zaman.

üsbube : (C.: Esâbib) Sövme, küfür.

usbud : Kelp aşmasından olan kurt yavrusu.

üsbuî : (Üsbuiyye) Haftalık.

usde : Kaftan altına giyilen küçük gömlek.

usefa : (Asif. C.) Rençberler. Irgatlar.

üşer : Dişlerini birbirine sürüp keskinleştirmek.

üsera : (Üsârâ) Esirler. Harbde teslim alınanlar. * Köleler.

uşere : (C.: Uşur-Uşerat) Sütleğen cinsinden dikenli, yassı yapraklı ağaç.

useybe : (C.: Useybât) Yaprağı bir takım kısımlara ayıran liflerden herbiri. Damar.

useyle : Bal gibi tatlı olan küçük bir şey. * Çiftleşme, cinsî münasebet.

uşeyya : (Eşyâ. dan) Küçük şeyler, eşyacıklar.

üsfiyye : (C.: Esâfi) Üzerine tencere koyup yemek pişirilen ocak taşı.

usfür : Bir asıl boya.

üşgule : Uğraşılacak iş. Meşguliyet.

üşgur : f. Oklu kirpi.

üşhub : Süt sağılırken çıkan ses.

uşir : Taze çayır, taze ot.

üsir : Yaranın iyi olduktan sonra kalan izi.

üskub : Sıra ile dikilmiş olan ağaçlar. * Kunduracı. * Dökülmüş olan, akan su. * Demirci.

üsküdar : Mushaf cildi.

üskuf : (C.: Esâkıf) Kâfirlerin kadısı ve ruhbanları. ◊ (C.: Esâkife) Pabuç diken, kunduracı.

üşkufe : f. Çiçek.

üsküffe : Eşik tahtası.

üşküfte : f. Açılmış çiçek.

üşkuh : f. Ululuk, büyüklük, şan ü şeref.

uskul : Hurma salkımı.

üskun : Koruk halinde hurma salkımı.

üskür : f. Kirpi.

üşkür : Mest içine dikilen astar.

üskutuss : (Rumcadan) Cevher, asıl, unsur, madde.

üslem : El arkasında hınsırla pınsır arasındaki damar.

üslub : Tarz, yol. Biçim. İfade tarzı. Dizmek.

usluc : (C.: Asâlic) Yeni belirmeğe başlamış ağaç budağı.

usm : Her nesnenin bakiyyesi, artık. ◊ Zeytin ağacı.

usmuh : Kulak. * Kulak deliği.

usmur : (C.: Asâmir) Döndükçe suyu çıkarıp döken dolap gözleri.

üşne : Yosun.

usnun : (C.: Asânin) Sakal ucu. * Her nesnenin evveli. * Devenin çenesi altında olan uzun kıllar.

usr : (C.: Usur - A'sâr) Sığınacak yer. Melce'. * Dehr, zaman, devir. ◊ Güçlük, zorluk. Zor iş. * Sıkıntı. Darlık. Kıtlık. ◊ Tavşancıl kuşu. * Yalan söz.

üsr : Sidik tutulması, sidik zoru.

usra : Güçlük, zorluk.

üsre : Seleften gelen şan şeref. * Söz veya hadis nakletmek. ◊ Cemaat, topluluk.

usret : Zorluk, güçlük. Darlık, sıkıntı. İşlemezlik. ◊ Sığınacak ve kurtulacak yer.

üsrüb : f. Kurşun.

üsruş : f. Güzel ses.

uşş : Kuş yuvası.

üss : Esas, asıl. Kök, temel. * Askerlikte herhangi bir düşman hücumuna karşı esas dayanak olmak üzere önceden hazırlanmış yer. * Harb gemilerinin, noksanlıklarını tamamladıkları yer. * Mat: Bir More…

uşşak : (Âşık. C.) Âşıklar.

usse : Güve denilen böcek.

üst perdeden başlamak : Ağız bozmak, sert konuşmak.

üstad : (Üstaz) İlim veya san'atta üstün olan kimse. Usta, san'atkâr. Muallim, profesör. Bilgide veya san'atta veya amelde meharetli zât.

üstad-ül beşer : Beşerin bütün insanlığın üstadı, hocası, daha bilgili ve ârif. Muhammed Aleyhissalâtü Vesselam.

üstadane : f. Üstâda yakışır surette. Ustaca.

üstadî : f. Üstadlık, ustalık.

üstah : f. Edebsiz, hayasız, utanmaz kimse.

ustam : f. Güvenilir, emin. İtimad edilir. * Altın veya gümüşten yapılmış at eğeri.

üstam : f. Güvenilir, itimad edilir, inanılır, emin. * Gümüş veya altından yapılmış üzengi, at eyeri.

üstibah : Masura.

ustuble : Üstüpü.

üstühan : f. Kemik.

üstühanpâre : Kemik parçası.

üstükus : (C.: Üstükusât) Cevher, madde, asıl. * Geometri.

üştülüm : f. Kavga, gürültü.

üştülümkâr : f. Kavgacı, gürültücü.

üstümm : (C.: Esâtim) Deniz suyunun toplandığı yer.

ustumme : Her nesnenin aslı.

üstümme : Orta, vasat.

üstun : f. Direk. Sütun.

üstur : f. At, katır davar gibi dört ayaklı hayvan.

üştür : f. Deve.

üştürbân : f. Deveci.

üştürdil : f. Kinci, fesatçı, hasedçi.

üsture : Edb: Efsane, uydurma hikâye demek olan 'esâtir' kelimesinin müfredidir.

üstüre : f. Ustura.

üştürek : f. Dalga. Mevc.

üştürgav : f. Zürafa.

üştürhu : f. Deve huylu. Kinci, hased eden.

üştürmurg : f. Deve kuşu.

üstüvane : Geo: Silindir. Direk şeklindeki sütun. İçi boş direk şekli.

üstüvar : f. Kuvvetli, dayanıklı, sağlam, muhkem. * Güvenilir, itimad edilir.

üstüvari : f. Sağlam, kuvvetli, emniyetli.

usube : İhâta etmek, kaplamak, içine almak.

usul : (Asıl. C.) Ana, baba. Cedler. * İstinadgâh. * Râcih delil, kaide. Asıllar, kökler, temeller. Bir ilmin asıl mevzuundan önce öğrenilmesi lâzım gelen esaslar. Bir hedefe ulaşmak için tutulan More…

usuliyyun : Fıkıh usulüyle uğraşan İslâm âlimleri. Usul-ü Fıkıh müellifleri.

üsun : Suyun tad ve renginin değişmesi. * Bir kimse kuyuya girdiğinde buharından veya murdar kokulardan dolayı aklının gitmesi.

usur : Asırlar. (Bak: Asr) ◊ Gözcülük etmek.

üsür : Yara izi. * Kılıcın rengi ve cevheri.

usüvv : Kaba ve iri olmak. * Katı olmak. * Gece karanlık olmak. * Yakın olmak.

usve : Çoktandır taranmamış sakal.

uşve : Gece vakti uzaktan görünen ateş.

üsve(t) : Beraberlik. * Halka reis olmak. * Dert ortağı. Sâdık arkadaş. Manevî tabib. * Nümune ve örnek tutulacak olan insan.

ut'ut : Yiğit. * Küçük buzağı. ◊ Eşek sıpası.

utahiye : Akılsız, ahmak kimse.

ütam : Sidik tutulması. İdrar tutukluğu.

utarid : Araptan bir kabile adı. * Merkür gezegeni.

utaş : İnsana ârız olan bir hastalıktır ve hasta insanın yüreği yanar, suyu içer, yine kanmaz.

utat : Arslan. * Bahadır er, kahraman. ◊ (Ati. C.) Serkeşler, âsiler.

utbul : (C.: Atâbil) Uzun boylu güzel kadın.

uteka : (Atik. C.) Azatlılar. Azat olmuş köle veya cariyeler.

utiy : (Bak: Atiy)

utle : Boş ve muattal olmak. * Hurma salkımı. * Şahıs.

utm : (Utüm) Yabani zeytin ağacı.

utme : İğde gibi zeytin biçimindeki meyve.

utrufe : (Turfe. C.) Tuhaf, az bulunur.

ütrur : Subaşı oğlanı.

utruş : Sağır.

uttel : Üzerinde ziynet eşyası olmayan kadınlar.

utub : Pamuk.

utufet : Nezaket, lütuf. şefkat.

utuh : Aklı noksan olan.

utull : Soğuk, sert ve cimri insan. Câhil ve hayırdan men'eden. Galiz ve bahil kimse.

utum : Taş duvar. Taş yapı. * Köşk, kasr.

utun : Katı şey. Şiddetli.

utüv : (Atiy-Utiy) Haddini aşma, tecavüz. Kibir. Serkeşlik. * Ayaklanma. İsyan.

utye : Pamuk parçası. * Yanmış bez parçası.

uva : şiddetli ses. Avaz, sayha.

üvam : Susuzluk.

uvera : (Bak: Avrâ)

üvera' : Ateş ve güneş harareti. * Susuzluk harareti.

üveyl : Çığlık, vâveylâ.

üveysî : '(Üveysî tarzı) Veysel Karanî Hazretleri gibi sevdiği ve kendisine bağlı olduğu zatı görmeden ve gaybî olarak olan muhabbet ve bağlılık; ve bu muhabbetle bağlı olduğu zattan manevî feyz More…

uvvam : Dalgıç adam.

uvvar : (C.: Avâvir) Korkak adam. * Dağ kırlangıcı.

uvz : Bir kimseye sığınmak.

üyel : (C: Eyâyil) Dağ keçisi.

uyku : (Bak: Kaylule)

uyub : (Ayıb. C.) Ayıblar, kusurlar.

uyun : (Ayn. C.) Gözler. * Kaynaklar, pınarlar.

uzafire : Katı. şiddetli, şedid.

üzani : Kulakları büyük olan adam. (Merkepten kinaye olarak söylenmiştir.)

uzbet : (Bak: Uzube)

uzema' : (Azim. C.) Mevki ve şeref bakımından büyükler.

uzeym : (C.: Uzeymât) Kemikcik.

üzeyr : (A.S.) Kur'an-ı Kerim'de ismi bulunan büyük zâtlardandır. Peygamber olup olmadığı hakkında ihtilâf vardır.

uzeyvat : (Uzeyve. C.) Küçük uzuvlar, uzuvcuklar.

uzeyza' : Kuyruk kemiği.

uzfur : Asma filizi. * Tırnak.

üzfur : (C.: Ezfâr-Ezâfir) Tırnak.

uzhul : (C.: Azâhil) Yeyni, hafif. * Yük vurulmayan deve.

uzima : Vücutta bir organın ateşsiz ve ağrısız olarak şişmesi.

uzlet : Yalnızlık. İnsanlardan ayrılarak bir tarafa çekilip yalnız kalmak.

uzletgâh : f. Oturulan tenhâ yer. Yalnızlık köşesi.

uzletgüzin : f. Tenhada yaşayan, yalnızlık köşesine çekilen.

uzletnişin : f. Tenha bir köşeye çekilip yalnız yaşayan.

uzlufe : Kayalık. Yalçın kaya.

üzlufe : (C.: Ezâlif) Sarp kayalı yer.

uzm : Ululanma, kibirlenme.

uzma : (Müe.) Büyük. İri. * En büyük. Çok büyük. (Müz: A'zam)

uzme : Aşiret. * Birinin mensub olduğu âile. * Akrabâ.

üzn : Kulak. İşitme organı.

uzret : Önde olan saç.

uzriyy : Şiddetli muhabbet. Şiddetli sevgi.

uztumme : İnsanın ırk ve nesebi. * Her şeyin aslı.

uzub : Kayıp ve görünmez olmak.

uzube : (Uzbe) Bekârlık. Erginlik hâleti varken tecerrüd halinde kalmak. Evlenmemek.

uzubet : Tatlılık, şirinlik.

uzuf : Nefsi kötülüklerden ve şüphelerden menedip uzaklaştırmak.

üzuf : Yakın olmak, yaklaşmak.

uzuv : (Uzv) Bir canlının vücud yapısının kısımlarından herbiri. Azâ. Organ.

uzvî : (Uzviye) Uzva ait. Canlı. Organik.

uzviyet : Uzuv oluş. Canlılık. Canlı uzva ait.

uzza : İslâmiyetten evvel câhiliyet devrinde büyük putlardan birisinin ismi.

uzzab : Zevc veya zevcesi olmayan. Bekâr.