Türkiye’mizi düşman işgalinden kurtaran, Cumhuriyetimizin kurucusu ve “Türkiye'miz ilelebet payidar kalacaktır” diyen büyük Komutan Mareşal Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK, beraberinde eşi Makbule Hanım ve Kazım KARABEKİR Paşa ve diğer zevatlar olduğu halde 6 Şubat 1923 Balıkesir'i ziyaretlerinin ikinci gününde Zağanos Paşa Cami’de okuduğu hutbeyi sizlerle paylaşma şerefine nail olduğum için çok mutlu olduğumu arz etmek isterim.

Mustafa Kemal ATATÜRK, Milli Kuvvetler Caddesi üzerine serilen halılar ve devasa süslerle süslenen cadde boyunca halkı selamlayarak Belediye binasına gitti ve burada yapılan geçit törenini izledi. Balıkesir halkı Gazi Mustafa Kemal Paşayı büyük bir sevgi ve coşku ile bağrına bastı. Daha sonra da, Sacit zade Mahmut Bey'in evinde istirahate çekildi.

Atatürk, 7 Şubat 1923 günü öğlen namazını müteakip, Zağanos Paşa Cami’de okunan mevlidden sonra minbere çıkarak bir hutbe irad buyurmuştur. “BALIKESİR HUTBESİ” diye bilinen bu konuşmayı siz değerli dostlarıma arz ediyorum.

"Ey millet, Allah birdir. Şanı büyüktür. Allah'ın selâmeti, atıfeti ve hayrı üzerinize olsun. Peygamberimiz Efendimiz, Cenâb-i Hak tarafından insanlara hakâyik-i diniyyeyi tebliğe me'mur rasûl olmustur. Kanun-u Esâsîsi, cümlemizce malûmdur ki, Kur'anı Azumişşandaki husustur. İnsanlara feyz vermiş olan dinimiz, son dindir. Ekmel dindir. Çünkü dinimiz akla, mantığa, hakikate tamamen tevâfuk ve tetâbuk ediyor. Eğer akla, mantığa, hakîkate tevâfuk etmemiş olsaydı, bununla diğer kavânin-i tabiiyye-i ilâhiyye beyninde tezad olması icab ederdi. Çünkü bilcümle kavanin-i kevniyyenin menbai Cenab-i Haktır.

Arkadaşlar! Cenab-ı Peygamber mesaisinde iki dâra, iki hâneye mâlik bulunuyordu. Biri kendi ikâmet eylediği hânesi, diğeri din işleriyle iştigal buyurduğu Allah'in evi idi. Kendi husûsi işlerini kendi evinde görür, âmmenin, ummetin hizmetini de Allah'ın evi olan câmi-i şerîf'te ru'yet eylerdi. Biz de hazret-i peygamber'in usûlune ikdida ederek, milletimize tealluk eden husus için şu Beytullah'ta toplandık. Şimdi Hazret-i Allah'ın huzurundayız. Bunu bana müyesser eden Balıkesir'in dindar ve kahraman insanlarına arz-i şükran ederim. Çok memnunum ve bu vesile ile büyük bir sevâba nâil olacağımı ümit ediyorum.

Efendiler, câmiler birbirimizin yüzüne bakmaksızın yatıp kalkmak için yapılmamıştır. Her şeyden evvel itâat ve inkiyâd-i tâmme ile ibâdet, din ve dünya için neler yapılması lâzım geldiğini düşünmek için yapılmıştır. Millet işlerinde her fert başlı başına bir hizmet ifa etmelidir. İşte biz de burada din ve dünya için istiklâl ve istikbâlimiz için, bilhassa hâkimiyetimiz için neler düşündüğümüzü meydana koyalım. Ben yalnız kendi düşüncemi söylemek istemiyorum. Hepinizin düşüncelerini anlamak istiyorum. Amal-i milliyye, irâde-i milliyye yalnız bir salisin düşüncesinden değil, bilimum efrâd-i milletin arzularının, emellerinin muhassalasından ibârettir.

Binaenaleyh benden ne öğrenmek, ne sormak istiyorsanız serbestçe sormanızı rica ederim."

Hutbe Metnini günümüz Türkçesi ile arz edelim.

 
"Ey millet! Allah birdir, şanı büyüktür. Allah'ın selâmeti, sevgi ve iyiliği üzerinize olsun. Peygamber Efendimiz Hazretleri, Cenâb-i Hak tarafından insanlara dinî hakikatleri tebliğe memur edilmiş ve resul olmuştur. Temel nizami, hepimizin bildiği Kur'ân-ı Azimuşşan'daki açık ve kesin hükümlerdir.
 
İnsanlara maneví mutluluk vermiş olan dinimiz, son dindir, mükemmel dindir. Çünkü dinimiz; akla, mantığa ve gerçeklere tamamen uymakta ve uygun gelmektedir. Eğer akla, mantığa ve gerçeklere uymamış olsa idi bununla diğer ilâhî tabiat kanunları arasında birbirine zıtlık olması gerekirdi. Çünkü bütün tabiat kanunlarını yapan Cenab -ı Hak'tır.
 
Arkadaşlar! Cenab -ı Peygamber çalışmalarında iki yere, iki eve sahipti. Biri kendi evi, diğeri Allah'ın evi idi. Millet işlerini Allah'ın evinde yapardı. Hazret-i peygamber 'in mübarek yollarını takip ederek bu dakikada milletimize ve milletimizin şimdiki ve geleceğine ait konuları görüşmek maksadıyla bu kutsal yerde, Allah'ın huzurunda bulunuyoruz. Beni bu şerefe kavuşturan Balıkesir'in dindar ve kahraman insanlarıdır. Bundan dolayı çok memnunum. Bu vesile ile büyük bir sevaba nail olacağımı ümit ediyorum.
 
Efendiler! Camiler birbirimizin yüzüne bakmaksızın yatıp kalkmak için yapılmamıştır. Camiler, söylenenleri dinleme ve ibadet ile beraber din ve dünya için neler yapılması lazım geldiğini düşünmek, yani birbirimizin görüş ve düşüncelerini almak için yapılmıştır. Millet işlerinde her ferdin zihninin başlı başına faaliyette bulunması lâzımdır. İşte biz de burada din ve dünya için, geleceğimiz için her şeyden önce hakimiyetimiz için neler düşündüğümüzü meydana koyalım.
 
Ben yalnız kendi düşüncemi söylemek istemiyorum. Hepinizin düşüncelerini anlamak istiyorum. Millî emeller, millî irade yalnız bir şahsın düşünmesinden değil, millet fertlerinin tamamının arzularının, emellerinin bileşkesinden ibarettir. Bundan dolayı benden ne öğrenmek, ne sormak istiyorsanız serbestçe sormanızı rica ederim." diye hutbesini irad buyurmuştur.

Ruhu şad olsun.

Rabbim makamını cennet eylesin.

NOT: Mustafa Kemal ATATÜRK'ün okuduğu bu hutbenin bir bölümü, daha sonra sır pirinç levha üzerine yazılarak, aşağıda sunulan levha Zağanos Paşa Camii'nin dış giriş kapısında bulunan sağ duvara monte edilmiştir. Atatürk ve Latife Hanım'ın konakladıkları Sacit zade Mahmut Bey'in evinde, namazını kılması için Atatürk'e hediye edilen seccade ve tespih ise, halen Balıkesir Kuvay -ı Millîye müzesinde sergilenmektedir.

Mustafa AYALTI
İstanbul, 05 Şubat 2022