Değerli gönül dostu kardeşlerim! Malumunuz olduğu üzere; zahirde ilk, orta, lise ve yüksekokul tahsilleri olduğu gibi maneviyat âleminde de ilim ve maneviyat tahsilleri mevcuttur. Bahse konu manevi tahsiller, üç aşamada tahsil edilebilmektedir. Söz konusu ilim mertebelerini daha önceki yazılarımızın birinde geniş bir şekilde arz etmiştik. Bu nedenle ilim mertebelerimizin detayına girmeyeceğiz. Bahse konu ilim mertebelerini; ilmel-yakin, aynel-yakin, hakkal-yakin şeklinde arz edebiliriz.

İlmel-yakin “bilmek”tir. Bu mertebede olan kimseler; tahmin eden, rağbet etmeyen gibi çeşitli anlamları olan “zahid”lerdir. Aynel-yakin “bulmak veya görmek”tir. Bu mertebede olanlara ise “arif” denir. Hakkal-yakin “olmak”tır. Bu mertebeye ulaşanlara da “vakıf” denir. “Vakıf” tasavvufi olarak; varlığını Hakk’ın varlığında ifna eden yani varlığını Hakk’a teslim edendir.

İlim mertebelerinin hakikatine ulaşmak, hakkal-yakine ulaştığımız anlamına gelir. Mutasavvıflar: “Hakkal-yakin mertebesine ulaşmak, kör gözün işi değildir. ‘O halde kimin işi’ derseniz Rabbini görüp kendisini görmeyenin işidir!” diye buyurmaktadır. Hakikati gören gözün üç türlü olduğundan bahseder mutasavvıflar. Şöyle ki:

1. Kör göz: Tabiat karanlığına düşmüştür, ondan başka hiçbir şey görmez.

2. Şaşı göz: Hem kendisine hem de Yaratan’ına bakar. Yani biri iki görür.

3. Görür göz: Allah (cc.)’ın nuru ile bakar. Her şeyin O’nunla kaim olduğunu görür ve bilir. Kendisini görmez.

Hak’tan konuşan Hak dostları hiçbir zaman madde, makam, menfaat üzerinde durmazlar. Çünkü onlar gerçekten Hak’ta fani olmuşlardır. Cenab-ı Hakk’ın nasıl tecelli edeceğine, ne hükmedeceğine bakarlar. Onların ilimleri vehbi’dir, Hakk’tan gelir.

Hakikati asliyesinin arayışı içerisinde olan bir kimsenin, hakikatine vasıl olabilmesi için seyr u süluka girmesi gerekmektedir. Seyr u süluk; hakikat yoluna girmiş kişileri, Hakk'a vuslata hazırlayan ahlaki bir eğitim şeklidir. Bir başka ifadeyle seyr u süluk; hakikatinin arayışı içerisinde olan kimsenin, manevi makamlarını tamamlayıncaya kadar geçeceği mertebelerin adıdır.

Seyrin başı süluk; yani yola girmektir. Sonu da vusul; yani Hakk'a vuslattır. Hakk'a vuslat; Allah'ı görüyormuşçasına kulluk şuuruna ermek, daima Hak ile beraber olduğunun arifi olmaktır. Rabbine teslim olup Rabbinden razı olmaktır. Her iş ve fiilin gerçek failinin Cenab-ı Hak olduğunu kavramak, varlık iddiasından kurtulup gerçek tevhide ermektir. İnsan zahirde maddi, özünde manevi bir varlıktır. Akıl ve ruh, insanın özünü yani aslını oluşturur.

İnsan vücudu anasırı iki hal mertbenin zuhurudur. Bunlardan biri ruh, diğeri ise nefstir. Bu iki zıt varlık, insanın vücuduna hâkim olmak için mücadele eder. Bu mücadelede ruhun nefse hâkimiyeti çok önemlidir.

Çünkü ruhun gayesi; gönül kalesini fethedip tevhit bayrağını gönül kalesine dikmektir. Aksi takdirde, nefs ruha hâkim olursa insanın manevi itibarı zedelenir ve yeri esfeli safilin olur. Hâlbuki ihvanın asıl amacı; hayvani özelliklerinden kurtulup varlığını Hakk’a teslim edeceği mertebeye ulaşmaktır.

Yol ve erkânımızda dört kapı mefhumu önemli yer tutmaktadır. Sırası ile arz edelim inşallah: 1- Şeriat kapısı, 2 - Tarikat kapısı, 3- Hakikat kapısı ve 4- Marifet kapısı.

1- Şeriat Kapısı: Hakikat yolculuğunun ilk basamağıdır. Dinin şekil ve uygulama ile ilgili kurallarını, ayet ve hadis ışığında belirler. Bu mertebe seyrilallah olup Allah'a yolculuktur. Şeriattaki ana gaye; "Seninki senin, benimki benim" sistemidir.

2- Tarikat Kapısı: Tarikatın lügat manası; Hakk’a doğru yol katetmek, müstakim üzere yolda olmaktır. Tarikat; yolcuyu varması gereken menzile ulaştıran, müridini mürşidine kavuşturan bir yoldur. Seviyesi; seyrbillahtır. Yani Rabbi ile birlikte yürümektir. Tarikat seviyesindeki ana gaye; "Seninki senin, benimki de senin" sistemidir.

3- Hakikat Kapısı: Bu mertebe salikin geri dönüş yolculuğudur. Kulun varlığını Cenab-ı Hakk’a teslim ettiği mertebedir. Kişinin hakikatlere vasıtasız olarak ulaştığı, kalp gözüyle bilgi aldığı bir makamdır. Seviyesi; seyranillahtır. Yani Allah'tan yolculuktur. Hakikat seviyesindeki ana gaye; "Ne sen varsın, ne ben, her şey O’dur.” anlayışıdır yani Vahdet-i vücut'tur.

4- Marifet Kapısı: Hak-el yakin mertebesinde Rabbini tanıması ve Hakikat bağlamında yaşamasıdır. Bu mertebe "seyrfillah" mertebesi olup aynı zamanda "fenafillah"tır. Yani Allah'ta yolculuk, Allah'ta kaybolma, En-el Hak seviyesine ulaşmadır. Marifet seviyesindeki ana gaye ise; "Ne benimki var, ne seninki" dir.

Değerli gönül dostu kardeşlerim! Hakikatte bahse konu olan üç makamı; Adab, Ahlak ve Ahval olarak arz etmemiz mümkündür.

ADAP: Edeb kelimesinin çoğulu olan bu kelime; izlenmesi gereken esaslar, görgü kuralları gibi manaları ihtiva eder. Ehli ihvanın uymak zorunda olduğu görgü kurallarına "adab-ı sufiyye", "adab-ı tarikat", "adab ve erkân" gibi isimler verilir. O halde mutlu sona ulaşmanın ana kaynağı daha doğrusu başlangıç noktası “adab”tır. Adab; zahir ve batın terbiyesidir. Allah insanı edebe, yani ahlaki değişikliğe ehil yarattığından, -canlıya, cansıza- daima edebini korumak durumundadır. İlim, yalnız edeble anlaşıldığı gibi, ibadetteki edeb, hizmetten daha yücedir.

AHLAK: Ahlak, insanın manevi seciyesini temyiz eden hususiyetlere denir. Diğer bir ifade ile ahlak ilmi, fazilet ilmi ve onları kazanmak, rezaletten kaçınmak ilmidir.

Gönül dostu kardeşlerim! Rabbimizin ahlakıyla ahlaklanmak, rezaletten fazilete doğru yeni bir yapılanmaya doğru yol bulmak ve yaşamak, ana hedefimizdir. Daha güzel bir ifade ile Peygamber Efendimizin (sav.) ahlakında ve siretinde fani olmak en büyük hedefimizdir.

Hz. Aişe Validemize, Resulullah Efendimizin (sav.) ahlakı sorulduğunda, verdiği cevap şu idi: "O'nun ahlakı Kur'an'dan ibaretti!" Bu noktada kulun kendi nefsinin kötü yanlarını, tasfiye etmesi ve iyi ahlak ile Rabbinin razı olduğu huylarla süslenmesi ve bezenmesi söz konusudur. Bu aynı zamanda bir “ahlak” ilmidir.

AHVAL: Arapça hal kelimesinin çoğuludur, haller demektir. İçinde bulunulan zaman veya durum anlamına gelen hal Tasavvufi bir terim olarak, kendiliğinden, kesbsiz, İnsanın işinde kendine düşen pay, kalbe doğan mana, cezbe, baygınlık, coşkunluk demektir. Makam ile hal arasında bazı farklar vardır. Şöyle ki hal çalışmadan elde edilir, vehbidir, Allah tarafından bağışlanır.

Cenab-ı Hak cümlemizi ilmi hakikat bağlamında tahsillerimizi tamamlayan ve Rabbine vusul edenlerden eylesin.

Rabbim cümlemizden razı ve hoşnut olsun.

Mustafa AYALTI
İstanbul, 10 Ocak 2022