Şuhut; şahitlik etmek, görmek demektir. Bu zahirde böyle olmakla birlikte tasavvufta ise Zat, sıfat ve fiillerdeki tüm oluşumlarda Hakk’ı görmek ve seyretmektir. Nasıl ki rüzgârlı bir havada oluşan bütün fiiller, rüzgârın etkisi ile meydana gelir de rüzgârı görmez ancak görülen bütün fiillerin rüzgârdan olduğunu bildiğimiz gibi insandaki bütün bu fiillerin de Hakk’ın fiili olduğunun arifi olmaktır. (bkz. Saffat, 96) Buna tasavvufta, ef-al’in birliği denir.

Şuhut hali, kalp ilahi nurları her eşya, sıfat ve fiilde temaşa etmeye başladığında kalbin, her tecelliyi Allah’tan bilmesine denir. Yani ‘görünen, işitilen ve hissedilen her şey, Allah’tandır’ inancının kişide yer etmesidir. Salikin gönlünde, özünde ve sözünde Allah’tan gayrı bir şey kalmadığı için masivaya (Allah’tan başka) ait bir şey kalmamıştır.  Bu hali güçlenen salikin, artık bütün seyr-i seyrullah olmuştur.

Şuur; berrak gönül ve zihin aydınlığıdır. İnsanların zaman, mekân ve hadiseler hakkında bilgili olmasını sağlayan, yüksek beyin merkezli uyanıklık halidir.  Yukarıda bahsedilen şuhut hali, salikin rüya veya sekr hali değil, tamamen agâh (uyanık) ve bilinçli bir halde yaptığı tefekkür ve seyir halidir. Yani kişinin fark ehli olma halidir. Şuur; aklın ziyası, kalbin nurudur. Şuur; kâinatı aydınlatan Allah’ın ‘‘Nur’’ isminin bir yansımasıdır. Şuur; Allah’ın nuru ile bakıp gören ferasetin göz bebeğidir. (bkz. Bakara, 112)

      ‘‘Aşkın olsun aşkullah / Zevkin olsun zevkullah
      Seyrin olsun seyrullah / Çünkü oldun ehlullah.’’

Hadis-i şerif de yer alan “Mü’minin ferasetinden çekinin, çünkü o Allah’ın nuru ile bakar” hadisinde olduğu gibi derviş, şuhud âlemini şuurlu bir şekilde bilinçli olarak seyir ve tefekkür eder.

Taayyün; aynileşmek, gözle görülür hale gelmek, gizli iken ortaya çıkmaktır. “Ben gizli hazine idim, bilinmekliğimi murat ettim.” kutsi hadisinde olduğu gibi Allah, kendi varlığını “hiç”lik makamına gelen kulundan zahir etmeye başlar. Artık kul, vahdet-i vücut zevki ile aynileşmiştir. Hakk’ın tecellileri o kul üzerinde zahir (açığa çıkma) olmaya başlar.

Cenab-ı Hak, Kuran-ı kerim’de ‘‘Artık senin gözünden perdeyi kaldırdık, görüşün keskin oldu.’’ diye buyuruyor. (bkz. Kaf, 22) Aslında Allah’ı örtüp gizleyecek hiçbir nesne yoktur.

O gizliliği ile Batın, görünürlülüğü ile Zahir’dir. Allah’ı örtecek, gizleyecek tek bir perde varsa o da kulun “zan ve benlik’’ perdesidir. Bu duygu ve düşünceyi terk edenlerden Hak kendini zahir eder. Bunu da Cenab-ı Resulullah’ın “O kulumun gören gözü, tutan eli, söyleyen dili olurum” hadis-i kutsiyi örnek gösterebiliriz.

     ‘‘Dünya bir ayinedir her şey Hak ile kaim
     Mirat-i Muhammet’ten Allah görünür daim.’’

     ‘‘Levlâke levlâke sırrına eren
      Nur-u Muhammed’i zerrede gören
      Efal-i sıfatı zatını bilen
      O sen, ben göründü insanda şimdi.’’  (Ekber-ül Turabi)
                                                                                    

Değerli dostlar, kısaca özetleyecek olursak; derviş, taayyün halini kendi anasırından açığa çıkarması için tam bir teslimiyet, ahsen-el iman ile şuhut ve şuurlu bir mümin olmak zorundadır. Rabbim, tevhidin özünü bilip de hal ehli olan kullarından eylesin bizleri. Şuhutlu ve şuurlu bir hayat yaşamak için Rabbim cümlemize istek, merak ve arzu ihsan etsin.

Mevlam bu yolda yar ve yarenimiz olsun inşallah.

Enver EFE
İstanbul, 25 Ocak 2018